به گزارش ویرلن ؛ درصورتی که یک سلول طبیعی در اثر عوامل مختلف ژنتیکی یا زیست محیطی دچار جهش و یا تغییر شود، به سلول سرطانی تبدیل می شود.
جسم انسان از میلیون ها سلول (حدود ۱۰۰ تریلیون) تشکیل شده است که در کنار
هم بافت هایی مانند ماهیچه ها، استخوان ها و پوست را می سازند. اغلب سلول
های طبیعی بدن در پاسخ به تحریکاتی که از داخل و خارج بدن به آن ها وارد می
شود رشد و تولیدمثل می کنند و درنهایت می میرند.
اگر این فرایند در مسیر تعادل و صحیح خود اتفاق بیفتد، بدن سالم می ماند و
عملکرد طبیعی خود را حفظ می کند اما مشکلات زمانی شروع می شود که یک سلول
طبیعی در اثر عوامل مختلف ژنتیکی یا زیست محیطی دچار جهش و یا تغییر شود و
به سلول سرطانی تبدیل شود. این سلول جهش یافته به صورت غیرطبیعی و غیرقابل
کنترل تقسیم و به دو سلول جدید جهش یافته تبدیل می شود و این فرایند به
همین ترتیب ادامه می یابد تا همان یک سلول به توده ای از سلول ها که تومور
نامیده می شود، تبدیل شود.
پس سرطان نتیجه انباشتگی جهش در ژن هایی است که باعث تمایز و تقسیم و مرگ
سلول می شوند. این تومورها باعث تهاجم و تخریب بافت طبیعی می شوند، اگر
سلول ها از چنین توموری جدا شوند، می توانند از طریق جریان خون یا سیستم
لنفی و یا مهاجرت سلول به سلول به سایر نقاط بدن دست اندازی کنند.
**مراحل ایجاد سرطان
برای ایجاد سرطان گذار از سه مرحله ضروری است: مرحله آغاز (Initiation)،
مرحله پیشبرد (Promotion) و مرحله پیشرفت (Progression).برخی از عوامل
سرطان زا هر سه اثر آغازکننده و پیشبرد و پیشرفت را باهم دارند و این مواد
بدون کمک هیچ عامل دیگری قادرند که باعث پیدایش تومور شوند.
مرحله آغاز ناشی از تماس سلول ها با مقدار مناسبی از یک عامل سرطان زا است
این مرحله سبب آسیب دائمی به DNA می شود و مرحله ای سریع و غیرقابل برگشت
است اما برای عبور سلول از مرحله آغاز، تنها تغییر DNA کافی نیست بلکه باید
ساختمان DNA آسیب دیده همانندسازی کند تا این تغییرات به ارث هم برسد.
تحریک سلول آغازین برای تقسیم پیشبرد (Promotion) نامیده می شود.
در مرحله پیشرفت، پیش برنده ها کاری می کنند که سلول هایی که مرحله آغاز را
گذرانده اند و در مرحله پیشبرد تحریک تقسیم بر آن ها صورت گرفته است،
تومور تشکیل دهند. تومورهای بدخیم با متاستاز به سایر نقاط بدن می توانند
درنهایت باعث مرگ شوند.
**عوامل ایجاد سرطان
علل ایجاد بسیاری از انواع سرطان ها هنوز ناشناخته است؛ اما تحقیقات به طور
قوی این فرضیه را تائید می کنند که حدود ۸۵ درصد علل سرطان ها به عوامل
محیطی مرتبط هستند و تنها ۱۵ درصد از آن ها با عوامل ژنتیکی ارتباط دارند.
بنابراین با اتخاذ شیوه های صحیح زندگی می توان از تعداد زیادی از سرطان ها با زمینه عوامل محیطی پیشگیری کنیم.
الف) عوامل ارثی: استعداد خانوادگی و آمادگی ژنتیکی به خصوص در ابتلا به
سرطان معده، سینه ، روده بزرگ، ریه و رحم مؤثرند. همچنین خطر ابتلا به
سرطان در بعضی از ناهنجاری های ژنتیکی بیشتر مؤثر است. به طور مثال در
سندرم داون شانس ابتلا به سرطان خون افزایش می یابد.
ب) عوامل زیست محیطی: همان طور که گفته شد حدود ۸۵ درصد از علل کل سرطان ها
را عوامل محیطی تشکیل می دهند که از مهم ترین عوامل می توان به موارد زیر
اشاره کرد.
**عوامل تغذیه ای و شیوه ی زندگی:
تغذیه نامطلوب و نامناسب در ایجاد سرطان های روده بزرگ، مقعد و سینه نقش
بسزایی دارند. در جمعیت هایی که میزان مصرف سبزی ها و فیبر (سلولز غیرقابل
جذب) در رژیم غذایی آن ها کم است، میزان بروز سرطان روده بزرگ افزایش می
یابد.
شواهد نشان می دهد که احتمال بروز این سرطان ها در بین افرادی که از رژیم
گیاهی تبعیت می کنند، پائین تر است. چاقی خود ممکن است خطر بروز سرطان رحم
را افزایش دهد. همچنین الکل و سیگار خطر ابتلا به سرطان دهان و حلق و حنجره
و مری را افزایش می دهند. گزارش هایی از ارتباط کمبود برخی از مواد غذایی
مانند کمبود ویتامین A.B و C با سرطان های روده بزرگ و سینه وجود دارد.
استعمال سیگار، تغذیه بد و نداشتن فعالیت ورزشی همه باعث ضعف سیستم ایمنی می شود. زندگی پر از جنجال و استرس نیز همین اثر را دارد.
**عوامل فرهنگی و اقتصادی:
ازدواج در سنین پایین یکی از عوامل مهم در ایجاد سرطان دهانه رحم است.
برعکس سرطان سینه در افرادی دیده می شود که ازدواج و حاملگی در سنین بالا
داشته اند. قابل ذکر است که عمل شیردهی جنبه محافظتی در برابر سرطان سینه
دارد بیشتر سرطان ها در مردان، طبقات پائین اجتماع، جوامع شهری و افراد مسن
با شیوع بالاتری روی می دهند.
**عوامل ویروسی:
تعداد بسیار زیادی از ویروس های DNA و RNA دار خاصیت تومورزایی دارند، از
بین ویروس های DNA تومورزا می توان به مواردی مانند ویروس پاپیلومای
انسانی، ویروس ایشتاین بار و ویروس هپاتیت B اشاره کرد.
**عوامل فیزیکی:
اشعه ماوراءبنفش (در نور آفتاب) و پرتوهای یونیزه کننده (در تصویربرداری
تشخیصی و انفجارت اتمی) از مهم ترین عوامل فیزیکی سرطان زا محسوب می شوند.
**عوامل شیمیایی:
بسیاری از مواد شیمیایی که درگذشته بی ضرر محسوب می گشتند، اکنون به عنوان
سرطان زا شناخته شده اند. موادی مانند کروم، نیکل، آرسنیک، آروماتیک ها،
قطران، پنبه نسوز، بعضی از رنگ ها، حشره کش ها، نگه دارنده های مواد غذایی
مانند نیتریت ها، ضدعفونی کننده ها و پاک کننده ها. بعضی از قارچ ها مثل
آسپرژیلوس، بعضی از داروها مثل DES که در صنایع مختلف ازجمله پلاستیک سازی،
رنگ سازی، چرم سازی، قیر و لاستیک سازی، حشره کش ها، صنایع آرایشی استفاده
می شوند، بالقوه سرطان زا هستند.
تماس های شغلی با این مواد، همچنین استنشاق، خوردن و تماس های پوستی از راه
های مهم انتقال این مواد به بدن هستند. این مواد با جاری شدن در آب، هوا و
خاک باعث آلودگی محیط زیست و سپس انتقال به بدن از راه هایی که گفته شد می
شوند.
همچنین دود سیگار که حاوی مواد سرطان زای متعدد است یکی از عوامل مهم و
شناخته شده در ایجاد سرطان است و به ویژه از عوامل ایجاد سرطان ریه و حنجره
و مری است.
**فعالیت های مرکز تحقیقات محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران درزمینه بررسی مواد شیمیایی سرطان زا در ایران
مرکز تحقیقات محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران با همکاری مرکز تحقیقات
بیماری های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران و در راستای چشم انداز،
رسالت ها و اهداف خود، بررسی عوامل شیمیایی، فیزیکی و بیولوژیک زیست محیطی
را وجهه همت خود قرار داده است.
در این راستا این مرکز پس از گردآوری تمامی پژوهش ها و مطالعات انجام شده
در این زمینه در ایران (و ارائه نتایج آن در قالب GIS)، نسبت به تهیه لیست
تمامی عوامل شیمیایی کارسینوژن (سرطان زا) مرتبط با ۱۰ سرطان شایع کشور
اقدام کرده است و اندازه گیری این سرطان زاها را در سه فاز مختلف تهران،
نیمه شمالی کشور و نیمه جنوبی کشور آغاز کرده است تا با انجام پژوهش های
هدفمند و علمی، نسبت به ارائه راه حل در مورد بخش عمده ای از عوامل شیمیایی
سرطان زا در کشور است.
